Zoektocht naar waarheid in een informatiemaatschappij

We hebben een enorme hoeveelheid informatie tot onze beschikking, maar de afstand tot de waarheid lijkt in tijden van nepnieuws en alternatieve feiten groter dan ooit. Bart Leenman, masterstudent Filosofie, Metafysica en Epistemologie aan de Radboud Universiteit, schreef een essay over de zoektocht naar waarheid in een informatiemaatschappij op de website van Instituut Techthics, een denktank over nieuwe technologie met reformatorische inslag.

Leenman begint met een verwijzing naar een lezing die Steef de Bruijn, hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad, eerder gaf voor Techthics. Hij stelde dat echte objectiviteit in de media niet bestaat, er is altijd een eigen agenda. Daarom kunnen de media de samenleving ‘masseren’, aldus De Bruijn. Maar wat betekent dit voor de waarheid, vroeg hij zich af.

Transcedente waarheid

Leenman pakt deze vraag op en begint met een omschrijving van wat waarheid eigenlijk is. Hij benoemt onder meer het verschil tussen een empirisch kader, waarin de waarheid op toetsbare en reproduceerbare wijze moet worden ontdekt, en een ontologisch kader waarbij er een waarheid achter alle dingen zit. In een transcedent wereldbeeld bestaan er zaken die zichzelf overstijgen en het menselijk verstand te boven gaan, zoals een religieuze waarheid. Ook de ‘onbewogen beweger’ van Aristoteles is zo’n transcedente waarheid.

Verder kan waarheid als relatief of absoluut worden gezien. Een probleem van een absolute Waarheid is dat die het zicht op andere mogelijke vormen van waarheid wegneemt. Maar een relatieve waarheid kan voor verdeeldheid en polarisatie zorgen, wat wordt versterkt door media die een specifieke versie van de waarheid brengen, zoals de ‘alternatieve feiten’ die we leerde kennen via de Amerikaanse president Donald Trump.

Liefde

Leenman omschrijft de problemen die de absolute en relatieve visie op de waarheid kunnen veroorzaken zo: “Waar het enerzijds een gevaar is om een dominant waarheidsparadigma te verkondingen, zorgt relativisme voor polarisatie. Als iedereen zijn eigen waarheid heeft, valt alle gemeenschappelijke grond weg.” Selectief gebruik van informatie en het inzetten van desinformatie versterken dit proces.

De oplossing die Leenman aandraagt is om liefde boven waarheid te stellen: “Door liefde boven de waarheid te stellen kan men zich nog steeds op de (W)waarheid richten, maar worden uiteindelijke waarheidsclaims genuanceerd door (naasten)liefde boven het vaak toch zo onzekere gelijk te stellen. In zekere zin betekent dit een deradicalisering van de waarheidsclaim om zo de ruimte te creëren voor de open ruimte, een balans, waarin waarheidsparadigma’s niet absoluut geldend worden.”

Bezinning en voorzichtigheid zijn belangrijk bij een dergelijke. De vraag is wel of het mogelijk is om verschillende ‘waarheden’ te laten bestaan zonder afbreuk te doen aan de (W)waarheid. Maar volgens Leenman zou het bespreken van de vraag of we de liefde boven de waarheid kunnen stellen het begin van een oplossing kunnen zijn.

Lees het volledige essay op de website van Techthics.