‘Religieus geweld’, bestaat dat wel?
Dat er groepen en individuen zijn die religieuze motieven aanvoeren als reden om geweld te plegen, is onbetwistbaar. Kruisvaarders, kindermisbruikers, terroristen, de Ku Klux Klan, ze zijn er allemaal als de kippen bij om God aan te roepen als rechtvaardiging voor hun daden. Het is echter een veel lastiger vraag om te bepalen in hoeverre religie een oorzaak is van geweld.
Religie als reden en als oorzaak van geweld
We weten immers dat mensen voor hun gedrag nogal eens motieven aanvoeren die wetenschappelijk gezien moeilijk als oorzaken kunnen gelden. Mensen zeggen bijvoorbeeld dat ze door het lezen van Jonathan Safran Foer (Eating Animals, 2013) ervan overtuigd zijn geraakt dat ze geen vlees moeten eten, terwijl wetenschappers zich afvragen welke mensen überhaupt boeken van Foer lezen, hoe het komt dat vegetariërs vaker vrouwen zijn dan mannen, gemiddeld hoger opgeleid en vaker in een stad wonen. Allerlei oorzaken ‘van buiten’ blijken vaak betere voorspellers van gedrag dan ‘inwendige’ redenen die mensen zelf aanvoeren.
Juist bij religieuze redenen (openbaringen, geloofsovertuigingen, e.d.) wijzen wetenschappers vaak op sociaal-culturele, psychologische en biologische oorzaken die kunnen verklaren waarom iemand gelovig is of niet, waarom iemand zich tot een bepaald type geloofsovertuiging aangetrokken voelt, waarom de een gelovig blijft en de ander van z’n geloof valt, enzovoort. Zo bekeken is het eigenlijk vreemd om zomaar van jihadisten en andere religieuze geweldplegers de redenen te accepteren die ze zelf aanvoeren. Misschien heeft religie wel helemaal niet zoveel te maken met hun moorddadige gedrag – ongeacht wat ze zelf beweren.
Dit opschrijven is één ding; zoiets onderzoeken is veel lastiger. Er zijn drie belangrijke methodologische problemen bij het onderzoek naar religie als oorzaak van geweld: (1) ‘religie’ is een nogal ongrijpbaar fenomeen; (2) overtuigende correlaties tussen religie en geweld blijken moeilijk te vinden; (3) ‘religie’ is een fenomeen dat je zowel van binnenuit als van buitenaf kunt bekijken, en dat maakt nogal uit voor je conclusie.
