OpinieIs het u ook wel eens opgevallen met hoeveel wetenschappen het woord neuro kan worden gecombineerd? Variërend van voor de hand liggende combinaties als neuro-wetenschap via neuro-psychologie en neuro-psychiatrie naar neuro-filosofie en zelfs neuro-theologie. Zo bestaat er sinds eind jaren negentig ook zoiets als neuro-psychoanalyse.
Hoewel de befaamde grondlegger van de psychoanalyse, Sigmund Freud, nog dacht in de heersende neurobiologische categorieën van zijn tijd – atomen en moleculen – hebben zijn epigonen zich hoe langer hoe meer gepositioneerd binnen de zogenaamde ‘psychische realiteit’.
De psychiater heeft zich nu, mede om zich een serieuzer imago aan te meten, echter steeds meer gepositioneerd binnen de uitdijende neuro-wetenschappen. Hierdoor dreigt de psychoanalyse met haar speculatieve verklaringsmodellen in het isolement te komen. En dat is jammer. Jammer omdat oplettende psychoanalytici gedurende hun tijdsintensieve trajecten met een grote variatie aan patiënten scherpe observaties hebben verricht en ons inzicht in de minder voor de hand liggende aspecten van onze gedragingen hebben verdiept.
Neuro-psychoanalyse
Toch vallen er ook wel lichtpuntjes te ontdekken. Het achterliggende decennium zijn er namelijk allerlei initiatieven ontwikkeld om de verschillende domeinen van wetenschap bij elkaar te brengen. En zie hier de ontwikkeling van de neuro-psychoanalyse. Grondlegger van deze ontwikkeling was Allan N. Schore met zijn synthetisch werk over ‘affect regulatie’ . Toonaangevende neuro-wetenschappers als Antonio Damasio en Joseph LeDoux ontmoetten een psychoanalyticus als Otto Kernberg in de redactie van het blad Neuro-Psychoanalysis.
Eén van de intrigerende onderzoeksgebieden is hoe de vroege (gestoorde) ontwikkeling van het kind in de relatie tot de moeder zich verhoudt tot de ontwikkeling van de hersenen: in het bijzonder de rechter hemisfeer, en de orbitofrontale cortex. Nog spannender wordt het als vroeg ingeslepen patronen (imprinting) tot uitdrukking komen in relatie tot de therapeut en hoe vervolgens middels correctieve ervaringen gewijzigde patronen ontstaan die ook hun weerslag vinden in de rechter hemisfeer. Het helende element komt hiermee in de relatie te liggen. Hiermee zijn we weer terug bij hoe J.H. van den Berg in zijn tijd de psychiatrie omschreef: als de wetenschap van de ontmoeting.
Ontmoeting
De vraag is natuurlijk wat er nu zo bijzonder is aan de ontmoeting van een patiënt met de psychotherapeut. Zijn het de interpretaties die volgens de regelen der kunst worden uitgevoerd en die het intrapsychisch landschap veranderen of speelt er meer? De Boston Change Process Study Group heeft geprobeerd ook de impliciete aspecten van de relatie in kaart te brengen en het blijkt dat naast de interpretaties ook ‘moments of meeting’ van belang zijn. Dit zijn momenten die als het ware onvoorspelbaar opkomen (emergeren) in de relatie, waarin er sprake is van een authentieke ontmoeting tussen twee mensen en die een kwalitatieve verandering in tijd, een ‘kairos moment’, teweeg brengen. ‘In den beginne staat de relatie’ zei de joodse filosoof en theoloog Martin Buber in zijn boek ‘Ich und Du’ dat kort na de Eerste Wereldoorlog verscheen. Werkelijk leven wordt pas gerealiseerd in de ontmoeting tussen ‘ik’ en ‘jij’.
Het is intrigerend om hier verder te denken: hoe kan het fenomeen ‘ontmoeting’ nader omschreven worden, hoe worden machten van het kwade en goede hier zichtbaar? Het heilige gebeurt, schreef F.G. Immink in een boek over de protestantse kerkdienst. Met een variant hierop: het helende gebeurt …. in de relatie. Nu zijn deze ‘moments of meeting’ uiteraard niet dubbelblind gerandomiseerd aan te tonen en vandaar ook is de mate van evidence volgens de heersende wetenschappelijke normen gering. Het heeft dan ook maar weinig gescheeld of de langerdurende psychotherapieën waren uit het ziektekostenverzekeringspakket verwijderd. Zolang wij echter in een wereld leven waarin de ontmoeting tussen moeder en kind door allerlei factoren niet tot ontplooiing komt, leidend tot een duurzame ontwrichting van het leven, zólang zullen er dokters nodig zijn die het lijden willen verlichten en dáárom langdurige behandeltrajecten aangaan. Opdat het helende gebeurt…
Ewoud de Jong is psychiater. Op de ForumC-wetenschapsdag leidt hij een workshop onder de titel ‘Het helende gebeurt. Over de psychotherapeutische praktijk en de rechter hemisfeer’.
