Volgens antropoloog Michiel van Well neemt technologie de rol van religie in veel opzichten over. In een podcast van de Universiteit van Nederland legt hij uit hoe dat zit.
De presentatie van de eerste iPhone in 2007 staat centraal in de korte podcast. We horen Steve Jobs de nieuwe, revolutionaire telefoon aankondigen, begeleid door gejuich van zijn fans (volgelingen?). ‘Er wordt een revolutie aangekondigd. Dit moment is door en door religieus’, stelt Van Well. Hij benadrukt dat zijn blik die van een antropoloog is, niet van een theoloog. Hij kijkt hoe mensen vormgeven aan religieuze gevoelens.
Techniek
In de podcast – een uitvloeisel van zijn recente promotie aan de Universiteit van Maastricht, over ‘Religie in een technologische cultuur’ – legt Van Well uit hoe mensen zich steeds minder vaak religieus noemen, maar toch nog steeds leven vanuit geloof. Hoewel de Westerling van de 21e eeuw zichzelf ziet als een rationeel wezen, houdt hij vast aan overtuigingen die niet rationeel bewijsbaar zijn, zoals mensenrechten of de waarde van het leven.
Is dat religie? Van Well stelt dat religie draait om het heilige, dat vorm krijgt in een geloof, rituelen en een gemeenschap. Nu de meeste mensen niet meer geloven in een hiernamaals ligt de focus van het leven op het ik, in het nu. We moeten alles uit ons leven halen en techniek kan daarbij helpen – zo hanteerde Philips de reclameslogan ‘Let’s make things better’.
Het individu is heilig, aldus Van Well, en technologie is zijn verlosser. Zijn we ziek? We gebruiken scans om een diagnose te stellen, en hoogtechnologische behandelingen. Corona bevechten we met apps en vaccins.
Priester
In Apple, en vooral in de iPhone, komen alle kenmerken van religie samen: De iPhone als ‘ik-telefoon’ staat centraal in het leven van de gebruikers, geeft het vorm tot in de intiemste hoeken zoals dating via Tinder. De telefoon begeleidt je op je persoonlijke reis. En Apple kent zijn hoogtijdagen, zoals de lancering van een nieuw product die een soort eredienst is. Steve Jobs stond daarbij jarenlang centraal, als priester in coltrui. De Apple Stores zijn de tempels, die het gemeenschapsgevoel van de Apple-gebruikers versterken.
Engiszins tongue-in-cheek besluit Van Well met de observatie dat Apple ook nog eens leentjebuur speelt bij het christendom. Het Apple logo, een appel met een hapje eruit, verwijst naar het verhaal van de zondeval van Adam en Eva. De appel die ooit de oorzaak was van de verdrijving van de mens uit het paradijs wordt nu een teken van hoop op verlossing door techniek.
De podcast is te beluisteren bij de Universiteit van Nederland,
Van Weel is Onderzoeker Mensgerichte ICT aan de Christelijke Hogeschool Ede (CHE) en Senior beleidsmedewerker Ministerie van Justitie en VeiligheidMinisterie van Justitie en Veiligheid. Zijn proefschrift is online beschikbaar: Religie in een technologische cultuur: over de rol van het sacrale in de ontwikkeling van het gezondheidsportaal PAZIO
