Meningsvorming in het klimaatdebat: de boodschapper maakt het verschil

Opinie

Waarom is het debat over bepaalde onderwerpen, zoals evolutie, Europa of de menselijke bijdrage aan de klimaatverandering, zo gepolariseerd dat mensen elkaar nauwelijks meer bereiken? Hoe komt men zo verdeeld en zo opgesloten in het eigen gelijk, dat zelfs nuchtere en ogenschijnlijk neutrale feiten niet gehoord of geloofd worden? Waarom wordt iemand al na een paar opmerkingen ingedeeld in een van beide kampen? En hoe erg is een dergelijke verdeeldheid eigenlijk?

Is het erg?

Om met dat laatste te beginnen. Ik vind het behoorlijk zorgelijk en dat niet alleen bij meningsverschillen tussen wetenschappers. Het slaat ook de bodem weg onder een gezonde maatschappelijke discussie over belangrijke vraagstukken. Als de common ground ontbreekt, wordt alles al gauw ‘een meninkje’ en is het uiteindelijk ook niet meer de moeite om met elkaar in gesprek te gaan. De Fransen hebben voor dit verschijnsel een mooi aforisme: “Pour discuter, ils faut d’être d’accord”.

Alleen als er een gedeelde opvatting is over belangrijke begrippen, beslisregels en feiten, is een zinvol gesprek mogelijk over de verschillen (soms ook over enkele relevante feiten) en de duiding. Als dergelijke gesprekken wegvallen worden gemeenschappelijk gedragen oplossingen lastig en blijven alleen dictaten en meerderheidsbesluiten over. Daarom is het belangrijk naar verklaringen te zoeken.

Casus klimaatverandering: framing van het probleem

Een belangrijke casus vormt de controverse over de menselijke rol in de klimaatverandering, of de veronderstelde klimaatverandering, want of er echt sprake is van verandering wordt ook in twijfel getrokken. In de VS is men over dit vraagstuk diep verdeeld, waarbij vooral de sceptici het feitenmateriaal lijken te ontkennen. De sociaal psycholoog Dan Kahan komt in zijn recente studies met een interessante verklaring.

We wisten al dat ‘framing’ van het probleem in dit soort kwesties heel belangrijk is, vooral als het gaat om de koppeling tussen wetenschappelijke problemen en maatschappelijke oplossingen. Zo maakt het veel uit of men klimaatverandering koppelt aan duurzame energie en daarbij spreekt over nieuwe kansen voor innovatieve bedrijven of dat men het associeert met olieverslaving, vleesconsumptie en de noodzaak van een gematigde levensstijl. Zonder de waarheid geweld aan te doen, dient men dus oog te hebben voor de culturele context van de gesprekspartner om een ‘feitelijk’ argument te doen landen.

Context van de boodschapper

Kahan gaat op dit culturele stramien door, maar richtte zich daarbij op de context van de boodschapper. Hij formeerde twee groepen klimaatsceptici en liet beide groepen een ‘verschillend’ filmpje zien.  Het ging om opnames waarin een identiek verhaal (tekst + illustraties) uitgesproken werd door twee personen met een totaal verschillen affiliatie. De één een tamelijk jonge, modern geklede onderzoeksleider op een gerenommeerd instituut in Boston, tevens vooraanstaand lid van het IPCC en de ander een klassiek geklede vijftiger, vooraanstaand lid van de Southern Baptist Church in Texas die ook nog ‘in de olie’ had gewerkt. Wat bleek: klimaatsceptici vonden de eerste spreker niet overtuigend en trokken veel van zijn gegevens en cijfers in twijfel, terwijl ze aanzienlijk positiever waren over het verhaal van de tweede spreker.

De verklaring voor deze opmerkelijke verschillen zocht Kahan in het feit dat de twee groepen het verhaal dat ze horen, koppelen aan hun perceptie van de persoon die ze zien en zich dan afvragen: wil ik tot de wereld van die persoon behoren? In welke samenleving kom ik dan terecht? Wil ik zijn waarden delen? Bij de Bostonspreker vermoeden ze ‘liberal values’ waardoor onbewust associaties opkomen met ‘meer belasting’, ‘homorechten’ en ‘gedwongen verzekering’ terwijl die onderwerpen in het geheel niet aan de orde kwamen. De spreker was als persoon iemand waar ze cultureel en levensbeschouwelijk niet mee geassocieerd wilden worden en om die reden werd (grotendeels onbewust!) zijn verhaal selectief beluisterd en zijn boodschap gewantrouwd.

Implicaties voor het debat

Het zijn fascinerende experimenten en de implicaties voor het debat zijn duidelijk. De ‘onverdachte bron’ blijkt van groot belang om mensen te bereiken. Als het de bedoeling is om tijdig de geschetste kloof te dichten en de mensen over en weer bijeen te brengen, moet je het verhaal door een ‘zielsverwant’ laten vertellen, die op dit punt een ander standpunt inneemt dan de groep waartoe hij wordt gerekend. Op lange termijn lijkt het mij nodig aan de common ground te werken, ook in onze, gelukkig minder verdeelde maatschappij.