Leren van creationisten: een tweevoudige oproep

Een aantal weken geleden hield ik voor het eerst in mijn leven een interview (zie het laatste nummer van Sophie). Tegenover mij zaten twee creationisten, een geoloog en een theoloog. Ik vond het fascinerend.

Ik ben ooit opgegroeid in een omgeving waarin het creationisme de standaardvisie was op de geschiedenis van het leven op aarde. Sindsdien heb ik echter zoveel sterke bewijzen voor een evolutionaire ontstaansgeschiedenis van het leven gezien en ben ik er dermate van overtuigd geraakt dat dit goed te rijmen is met de christelijke theologie, dat ik me (vergeef me mijn bewoordingen) nauwelijks meer voor kon stellen hoe weldenkende mensen die zich hier in eenzelfde mate in verdiept hebben een creationistische visie op de schepping kunnen hebben. Toch zaten daar twee uiterst intelligente mensen tegenover mij, die hun standpunten zeer goed doordacht hadden. En het leuke aan zo’n interview was dat ik gewoon met volle aandacht naar hen kon luisteren zonder de discussie aan te gaan.

Creationisme

Ben ik door dit gesprek creationist geworden? Nee, verre van. Ik meen echter wel dat ik hen een beetje beter ben gaan begrijpen. Ik deel mijn bevindingen graag met jullie. Hun diepste drijfveer lijkt te zijn dat ze zo’n groot theologisch belang hechten aan een specifieke Bijbelvisie, dat ze menen dat er zonder deze visie te weinig overblijft van het christelijk geloof. Deze Bijbelvisie leidt vervolgens tot de aanname dat de openbaring van God in Genesis extra informatie kan geven om wetenschappelijke zienswijzen te vormen. In andere woorden: men kijkt niet als eerste naar de natuurwetenschappelijke resultaten  maar men kijkt direct naar een complex van wetenschappelijke resultaten en Bijbelinterpretaties, en formuleert uit de combinatie hiervan een zo goed mogelijke theorie.

Tot op bepaalde hoogte is er een wisselwerking tussen natuurwetenschap en Bijbelinterpretatie mogelijk, maar de basis wordt sterk bepaald door de Bijbelvisie en staat vast omdat deze gegrond is in een geloofsovertuiging. De wetenschappelijke resultaten die zeer sterk op evolutie wijzen kan men een plek geven door een sterke nadruk te leggen op de onzekerheid en feilbaarheid van natuurwetenschap: ‘eigenlijk weten wetenschappers überhaupt nog heel weinig zeker, en ook deze resultaten zijn nog maar voorlopig’. Met een beetje moeite (die men graag neemt), valt er mogelijk nog van alles op af te dingen.

De creationisten die ik sprak hebben niet de illusie dat er een overkoepelende creationistische theorie is die vanuit seculier wetenschappelijk oogpunt absoluut sterkere papieren heeft dan de gangbare theorieën. Dit is volgens hen te wijten aan twee dingen. Ten eerste hanteren zij überhaupt een andere visie op kennisontwikkeling (seculiere wetenschappers ‘missen’ volgens hen de informatie uit de goddelijke openbaring), zodat creationistische ‘wetenschap’ een ongelijk fundament heeft met seculiere wetenschap. (Ze geven dus toe dat creationisme niet wetenschappelijk is in de zin waarin deze term normaal gehanteerd wordt, maar zij vinden de creationistische werkwijze beter dan de standaardwerkwijze van de huidige wetenschap, het methodologisch naturalisme.) Ten tweede denken ze dat creationistische theorieën veel sterker zouden zijn als er meer geld en middelen beschikbaar zouden zijn om onderzoek te doen in deze richting.

Waardering

Persoonlijk zie ik nog steeds niets in het creationisme, kort door de bocht om twee redenen: Ten eerste vind ik creationisme het overbodig, omdat ik niet denk dat de Bijbel bedoeld is om de concurrentie aan te gaan met wetenschappelijke theorieën of om hiervoor als gids te dienen: het gaat in de Bijbel om een heel ander soort ‘kennis.’ Ten tweede vind ik het creationisme ongeloofwaardig, omdat de resultaten uit o.a. het genoomonderzoek van de laatste jaren te overweldigend en te duidelijk wijzen op gemeenschappelijke afstamming om deze aan de kant te zetten alsof deze ‘allemaal nog onzeker’ zijn of ‘ook anders geïnterpreteerd kunnen worden.’

Toch heb ik een bepaalde waardering voor deze creationisten. Ze durven (vanuit hun eigen perspectief) eerlijk naar de wetenschappelijke resultaten te kijken. Dat ze op grond van deze resultaten en hun Bijbelvisie uiteindelijk andere keuzes maken, kan ik respecteren. In de seculiere wetenschap zal voor hun theorieën geen plaats zijn: daar moet men zoveel mogelijk onafhankelijk van levensbeschouwelijke aannames werken, en bovendien is er daar simpelweg een duidelijke consensus omtrent evolutie. In de kerk is die consensus er echter niet, en daarom denk ik dat binnen die context christelijke wetenschappers wel degelijk het gesprek moeten blijven aangaan met deze serieuze creationisten.

Oproep

Al met al leidt mij dit tot de volgende oproep aan christelijke wetenschappers: blijf praten met deze creationisten. De zaak is in de context van de kerk lang zo eenduidig niet als op de universiteiten. Voor veel christenen zonder natuurwetenschappelijke opleiding is het creationisme minstens net zo geloofwaardig als een christelijke visie op geloof en wetenschap waarin evolutie wél geaccepteerd wordt. Deze mensen hebben het recht om deel uit te maken van een gemeenschap waarin hierover helder, genuanceerd en met onderling respect de zaken vanuit meerdere kanten belicht kunnen worden.

Voor creationisten heb ik ook een oproep: neem een voorbeeld aan deze twee mannen en isoleer je niet van de seculiere wetenschap. Wees bereid te luisteren naar mensen onder jullie met wetenschappelijke expertise, en geef toe dat er nu eenmaal wetenschappelijke resultaten zijn die goed passen bij de gangbare wetenschappelijke zienswijze met betrekking tot evolutie. Wees net zo kritisch op elkaars theorieën als seculiere wetenschappers op elkaars theorieën zijn. Anders loop je het risico dat jullie achterban alleen nog ongenuanceerde propaganda te horen krijgt.

Ook al ben ik geen creationist en zal ik het hoogstwaarschijnlijk nooit worden, ik gun jullie graag een genuanceerd en goed doordacht creationisme. Dan krijgen mensen in ieder geval een eerlijk beeld van wat de wetenschap hen te zeggen heeft.

Het doel van deze site is om de dialoog over geloof en wetenschap te versterken. Een onderdeel van die dialoog is het gesprek tussen christenen over de manier waarop de schepping heeft plaatsgevonden. ForumC vindt het belangrijk dat de discussie hierover, ook tussen gelovigen met zeer uiteenlopende opvattingen, gevoerd wordt. Om dat gesprek te stimuleren is ForumC, ondersteund door Biologos, in 2013 gestart met een nieuw project. In het kader van dit project verschijnen op deze site van tijd tot tijd opinieartikelen over dit thema.