Forse kritiek op proefschrift over evolutie en Bijbel

Op 8 december 2011 promoveerde Hittjo Kruyswijk aan de Universiteit Leiden op de historische studie ‘Baas in eigen boek. Evolutietheorie en Schriftgezag bij de Gereformeerde Kerken in Nederland (1881-1981)’. In verschillende recensies werd aandacht gegeven aan het proefschrift, maar ook forse kritiek geleverd. ‘Vanuit historisch oogpunt kenmerkt het boek zich door opvallende lacunes en blunders’.

In het proefschrift laat Kruyswijk zien hoe in het kerkverband van de Gereformeerde Kerken in Nederland, met name sinds de jaren zestig, grote veranderingen plaatsgrepen in het denken over de Bijbel, het ‘Schriftgezag’. Kruyswijk verdedigt de stelling dat deze veranderingen werden geïnitieerd door de gereformeerde ‘natuuronderzoekers’, die als eerste de evolutietheorie accepteerden.

In een recensie in het Reformatorisch Dagblad wordt de nadruk gelegd op het feit dat de theologen vervolgens ‘voorop gingen’ in de ‘grote omslag’ die plaatsvond in de kerken. Nadat natuurwetenschappers als Jan Lever vanaf de jaren vijftig hadden geprobeerd de evolutietheorie ingang te doen vinden bij de gereformeerden, waren het de theologen die de resultaten van de natuurwetenschap integreerden in hun denkbeelden. De kerk volgde op haar beurt de nieuwe theologische inzichten. De gevolgen bleven niet uit, aldus de Kruyswijk: ‘Er ontstond een pluriformiteit van opvattingen binnen veel ruimere grenzen dan in de gereformeerde theologie tevoren gebruikelijk was geweest.’

In het Nederlands Dagblad verscheen een zeer kritische recensie. ‘Vanuit historisch oogpunt kenmerkt het boek zich door opvallende lacunes en blunders’, oordeelt de recensent. Kruyswijk wordt onder meer  verweten zijn belangrijkste stelling niet voldoende te hebben onderbouwd.  Hij zou te weinig bronnen in zijn onderzoek hebben betrokken, onvoldoende kennis hebben van de onderzochte groepering en geen echte verklaringen geven voor diverse ontwikkelingen, waaronder de steeds conservatievere koers van de gereformeerde leiding in de jaren na ca. 1916. Ook weergave van de aanloop naar het bekende synoderapport God met ons (1980), waarin de nieuwe visie op het Schriftgezag werd verwoord, is onvolledig of onjuist. ‘Dat belemmert het zicht op de vraag wat nu precies de reden is geweest dat de visie op het Schriftgezag veranderde,’ aldus de recensent. Wel wijst hij op het grote belang van de thematiek: ‘Het aantrekkelijke van deze studie zit in het onderwerp.’

Hittjo Kruyswijk was bijna 25 jaar cardioloog en begon na zijn pensionering aan een studie geschiedenis. Kruyswijk hield op 23 september 2011 al een lezing over dit onderwerp op het ForumC-congres Waar komen we vandaan? Anderhalve eeuw evolutiedebat in protestants-christelijk Nederland.

Zie voor een verslag van dat congres: Evolutiecongres van ForumC in het nieuws