De wetenschap mag wel wat spiritueler
Bestaan er nog taboes in de wetenschap? Jazeker, betoogt Martine van Veelen vandaag in Trouw, er is een levensgroot taboe op spiritualiteit. Wetenschappers in Nederland zijn opvallend vaak atheïst en hebben opvallend weinig sympathie voor het ‘ietsisme’, de levensbeschouwing dat er ‘iets’ moet zijn tussen hemel en aarde.
Afgelopen zomer ondervroeg organisatie ForumC alle hoogleraren van Nederland. Uit dit onderzoek, eergisteren gepresenteerd, blijkt nog eens hoe groot de verschillen in levensbeschouwing zijn tussen wetenschappers en de doorsneebevolking. Niet alleen het hoge percentage atheïsten valt op: 44 procent van de wetenschappers noemt zich zo, tegen 14 procent van de bevolking. Opvallend was ook het lage aantal ‘ietsisten’: 5 procent, tegenover 33 procent.
Robbert Dijkgraaf, president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen trok uit het onderzoek de conclusie dat er één ding duidelijk is in de wetenschap: dat we nog heel veel níet weten. Zo’n 96 procent van alle verschijnselen in en om ons heen is nog niet geduid. Dat er ‘iets’ is wat wij nog niet begrijpen, is in dat kader wel een heel groot understatement.
Er zijn twee redenen waarom het ietsisme niet wordt gewaardeerd binnen de wetenschap. Hoogleraren voelen een verantwoordelijkheid naar de maatschappij, die van hen verwacht dat ze over moeilijke vraagstukken een duidelijke mening hebben. De ondervraagde wetenschappers bleken veel minder onzekerheid te ervaren over hun eigen levensvisie dan anderen. Blijkbaar leidt wetenschap tot een duidelijke stellingname: óf er bestaat een god, óf niet, óf je weet het niet. ‘Iets’ is hierbinnen een te vage aanduiding.
Daarnaast kent de academische wereld een mentaliteit van ‘what you see is what you get’ en ‘wat je meet is wat je weet’. De wetenschap is de standaard in het verklaren van de wereld om ons heen. Vooral natuurwetenschappers, zoals de Leidse natuurkundige Carlo Beenakker, de nanowetenschapper Cees Dekker, of de astrofysicus Vincent Icke denken in deze trant. Alleen natuurkundige Wubbo Ockels nuanceert dit beeld, door te zeggen dat we met oogkleppen op wetenschap bedrijven met onze zelfgemaakte meetapparatuur. Hij hoopt en verwacht dat de huidige vorm van wetenschap de komende decennia op de schop gaat. Ook historicus James Kennedy houdt een pleidooi voor meer vrijheid en creativiteit (geïnitieerd door levensbeschouwing) in de wetenschap.
Het is opmerkelijk dat wetenschappers toegeven dat ze ‘nog geen vijf procent van de totale werkelijkheid in kaart hebben gebracht’, maar dat dat kleine beetje wat ze wel weten voor een groot deel hun wereldbeeld bepaalt. In die vijf procent hebben ze alleen materie en materiële processen gemeten. Geen vonkje God, geen sprankje Geest, dus ook in die overige 95 procent niet, verwachten ze.
De gedachte dat er meer is tussen hemel en aarde, is een menselijke. Spiritualiteit is, zoals psychiater Herman van Praag stelt, onderdeel van ons mens-zijn. Ieder mens heeft een spirituele kant, zelfs de wetenschapper. Zelfs de atheïstische wetenschapper. Sociologe Elaine Ecklund noemt deze laatste groep ‘spirituele atheïsten’: wetenschappers die verwonderd over en onder de indruk zijn van de complexiteit en schoonheid van de natuur en daarin iets groters dan zichzelf ervaren. Maar dat ‘iets’ zien ze niet als God, en al helemaal niet als ‘Iets’.
Wat zou het mooi zijn als wetenschappers meer van die spirituele kant zouden toelaten. Als ze eerlijk op zoek zouden gaan naar dat onderdeel van hun bestaan, van hun wezen. Als er meer openheid zou zijn om ‘gedachte-experimenten’ uit te voeren en te filosoferen over het bestaan van ‘iets groters dan ikzelf’.
Het is de Maand van de Spiritualiteit. Het zou jammer zijn als dit thema voorbij gaat aan de wetenschap. Daarom stel ik voor dat wetenschappers deze maand tijdens koffiepauze of lunch eens buiten vastomlijnde kaders treden en met elkaar in gesprek gaan over ‘Iets’. Wellicht inspireert dit tot nieuwe inzichten en vervolgonderzoek en krijgt het grote ‘Iets’ in de toekomst zelfs een naam.
